دومین نشست تخصصی «رسم‌الخط قرآن‌کریم و نقش آن در آموزش قرآن‌کریم» در روز دوشنبه 19 مهرماه در محل خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا) برگزار گردید. در این نشست آقایان سید علی سرابی (سرپرست مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران)، سید مهدی سیف (مدرس و کارشناس رسم‌الخط و عضو شورای تحقیق و پژوهش مرکز طبع و نشر قرآن‌کریم)، محمد بابایی (مدیر اجرایی مرکز طبع و نشر قرآن‌کریم) احمد حاجی‌شریف (معاون آموزش، پژوهش و نظارت بر چاپ و نشر سازمان دارالقرآن‌الکریم)، حسن تفکری (مدیر انتشارات تلاوت وابسته به سازمان دارالقرآن‌الکریم)، حجت‌الاسلام و المسلمین علی حبیبی (کارشناس رسم‌الخط) و بهروز یاریگل (مدرس و کارشناس آموزش) حضور داشتند.
در بخش اول این نشست باقیمانده مباحث جلسه اول درخصوص رسم‌الخط و رسم‌المصحف پیگیری شد و بخش دوم جلسه به مباحث مربوط به ضبط‌المصحف اختصاص یافت.
ابتدا جناب استاد سیف در پاسخ به این سؤال که آیا رسم‌المصحف توقیفی است یا نه؟ پاسخ دادند: رسم‌المصحف دقیقاً مقوله‌ای است مانند صرف و نحو زبان عربی که علما و دانشمندان فن به وضع قواعد و تدوین قوانین آن مبادرت نمودند و لذا ما رسم‌المصحف را توقیفی نمی‌دانیم هرچند به دلایل دیگری، التزام به آن را لازم و ضروری می‌شماریم.
ایشان در ادامه در پاسخ به این سؤال که آیا رسم‌المصحف سهل القرائه‌تر است یا رسم‌الاملاء؟ بیان کردند: بدون شک قرائت کلمات براساس رسم‌الاملاء آسانتر است ولی به بهانه آسان‌ کردن قرائت کلمات، نمی‌توان از اصول کتابت عدول کرد. ایشان ادامه دادند: اگر هدف صرفاً تسهیل قرآن باشد،‌حذف حروف ناخوانا مثل الف در آخر کلمه «قالوا» هم کمک زیادی به دستیابی به این هدف می‌کند ولی هیچکس این کار را تأیید نمی‌کند.
همچنین ایشان حفظ وحدت رویه در کتابت مصاحف را از جمله مصالحی دانستند که التزام به رسم‌المصحف را ایجاب می‌نماید.
استاد سیف با اشاره به استفتائات صورت گرفته از مراجع، در خصوص توقیفی بودن رسم‌المصحف ـ که در جلسه قبلی ارائه شده بود ـ بیان کردند: لازم است نظر همه مراجع و علما در این زمینه اخذ شود و باید توجه داشت نظر رهبر معظم انقلاب مدظله‌العالی فصل الخطاب می‌باشد.
جناب آقای حاجی‌شریف در جواب گفتند: برای همه علما و مراجع این پرسش مطرح شده و فقط تعدادی از آنها پاسخ داده‌اند و البته براساس تحقیقات صورت گرفته مشخص شده که حتی رهبر معظم انقلاب نیز به صورت مکتوب اعلام نموده‌اند که رسم‌الخط قرآن توقیفی نیست.
جناب آقای سیف بیان کردند: بحث بر روی توقیفی بودن و قداست بخشیدن به رسم‌المصحف نیست؛ هر چند علمای اهل‌سنت قائل به توقیف هستند، بلکه رهبر معظم انقلاب بنا به مصالح جهان اسلام و حساسیت اهل سنت بر روی این مسأله، التزام به رسم‌المصحف را لازم و ضروری دانسته‌اند.
حجت‌الاسلام و المسلمین حبیبی با بیان این سؤال که: در قرآن‌های رسم‌الاملاء کلمه «صالحات» با دو الف بلند نوشته شده و در مصاحف ملتزم به رسم‌المصحف همین کلمه به صورت «صلحت» با دو الف کوتاه نوشته شده ولی مرکز طبع و نشر قرآن با جعل شکلی جدید، این کلمه را به صورت «صالحت» نوشته است؟ اگر رسم‌المصحف توقیفی است پس چرا یک کلمه به دو صورت نوشته می‌شود و کاتبانِ هر دو شکل، مدّعی التزام به رسم‌المصحف می‌باشند؟
جناب آقای سرابی در پاسخ به این ایراد بیان کردند: جواب ما به این ایراد این است که قرائت کلمات قرآن بر اساس «ما انزل الله» یک شکل است و قطعاً دو تا نیست ولی براساس گزارش‌های موثقی که به ما رسیده قرائت بعضی از کلمات قرآن به دو یا چند شکل روایت شده و براساس نظر فقهای عظام، قرائت آنها در نماز هم جایز است؛ آیا تعدّد اَشکال قرائت خدشه‌ای در اصل قرائت وارد می‌کند؟ قطعاً پاسخ منفی است. در باب رسم‌المصحف نیز همین‌گونه است و برای کتابت بعضی از کلمات دو یا چند شکل روایت شده و مرکز نیز شکلی را انتخاب کرده که به قرائت نزدیکتر باشد و قطعاً این کار بر اساس مبانی علمی انجام شده و خدشه‌ای بر آن وارد نمی‌شود. همچنین ایشان تأکید کردند نتایج حاصل از تحقیقات که مبتنی بر قواعد رسم‌المصحف می‌باشد به بسیاری از بزرگان و علمای فن از جمله شیخ معصراوی شیخ المقارئ مصر ارائه شده و ایشان نیز آنرا تأییدکرده‌اند. ایشان بار دیگر ضمن تأکید بر التزام به رسم‌المصحف بیان کردند تا آنجایی مجازیم کلمات قرآن را سهل‌القرائه کنیم که بر اصول خدشه‌ای وارد نشود و نباید مصاحف ایران با مصاحف سایر کشور‌‌ها مغایرت داشته باشد و باید در نظر داشت، اصل با وحدت است و این موضوع مورد تأیید همه عقلا می‌باشد. ضمن آنکه حفظ نحوه نگارش کلمات، نشان از دقت و محافظت مسلمانان در صیانت از قرآن‌کریم دارد که این مطلب در مورد هیچ کتاب دیگری سابقه ندارد.
سؤال دیگری که در این نشست مطرح شد این بود که قرآن‌های منتشر شده در کشور، باید از چه رسم‌الخطی تبعیت کند؟ جناب آقای حاجی‌شریف در پاسخ گفتند: رسم‌الخط قرآن توقیفی نیست چرا که اگر این گونه بود، خداوند به پیامبر الواح را نازل می‌کرد اما آغاز نزول قرآن و رسالت پیامبر اکرم (ص) با کلمه «اقرأ» بود، پس اصل با قرائت است و می‌توان قرآن را طوری نوشت که نوآموز آن را راحت‌تر بخواند و التزام به رسم‌المصحف لازم نمی‌باشد.
جناب آقای سرابی در پاسخ به این سؤال گفتند: اگر قرار باشد قرآن براساس قواعد رسم‌الاملاء نوشته شود این سؤال پیش‌ می‌آید که کدام رسم‌الاملاء ؟ چراکه شیوه کاملاً مورد اتفاقی برای املای کلمات در تمام کشورهای عربی وجود ندارد و ورود به این عرصه، باعث تشتّت در کتابت می‌شود در حالیکه التزام به رسم‌المصحف ـ علیرغم وجود بعضی صعوبت‌ها ـ حداقل از ایجاد تشتت جلوگیری کرده و راه را برای اِعمال سلیقه‌ها سد می‌کند. ضمن آنکه کتابت صعب بعضی کلمات در هر رسم‌الخطی وجود دارد؛ مثلاً در فارسی هم «خواهر» و «خویش» نگارشی مخالف قرائت دارد ولی هیچکس اقدام به تغییر کتابت آن نکرده و این مشکل با اندکی آموزش حل شده است. البته در کتب مرجع و منابع معتبر رسم‌المصحف برای تعداد اندکی از کلمات، بیش از یک نگارش نقل شده و کتابت کلمات قرآن براساس هرکدام از این نقل‌ها معتبر بوده و مورد اتفاق علمای رسم‌المصحف می‌باشد، بنابراین تفاوت اندکی که در برخی مصاحف ملتزم به رسم‌المصحف وجود دارد بدلیل عمل یکی از اقوال مذکور است که همگی داخل در رسم‌المصحف و جایز بوده و نه به معنای اعمال سلیقه کاتبان در هر عصر و زمانی است. با این استدلال مشخص می‌شود عدول از رسم‌المصحف به بهانه تسهیل در قرائت منطقی نبوده و در دراز مدت ایجاد مشکل می‌کند. البته ذکر این نکته لازم است که همه بزرگانی که قائل به التزام رسم‌المصحف هستند، جواز عدول از آن را در مصاحف آموزشی ویژه مبتدیان صادر کرده‌اند ولی در مصاحف عمومی این امکان وجود ندارد.
بخش دوم این نشست به مقوله ضبط‌المصحف اختصاص یافت در ابتدا حجت‌الاسلام و المسلمین حبیبی توضیحاتی را در مورد پیشینه و تاریخ اعراب‌گذاری در نگارش قرآن‌کریم ارائه کرد، سپس توضیحاتی در مورد ویژگی‌های شیوه اعراب‌گذاری مرکز طبع و نشر قرآن‌جمهوری اسلامی ایران توسط جناب آقای سیف بیان گردید. ایشان با بیان این مطلب که شیوه اعراب‌گذاری مرکز طبع و نشر قرآن با در نظر داشتن اصل تسهیل در قرائت، مبتنی بر سواد فارسی می‌باشد بیان کردند: در این شیوه صرفاً به علامات لازم و ضروری اکتفا شده و از درج علایم زائد و غیر ضروری مثل حرکات همراه صداهای کشیده اجتناب شده است.
حجت‌الاسلام و المسلمین حبیبی ضمن تأیید محاسن این شیوه مثل حذف حرکات همراه صدا‌های کشیده، با حذف سکون مخالفت کرده و ابراز داشتند: در این که خلوت شدن خط قرآن باعث تسهیل در قرائت می‌شود شکّی نیست ولی باید توجه داشت علم ضبط‌المصحف تشریفاتی و برای زینت کلمات نبوده و لذا وجود علامت سکون و استفاده از آن از قرون اولیه، ضرورت دارد.
جناب آقای سیف ضمن بیان این نکته که در شیوه مرکز طبع و نشر قرآن از هر صفحه قرآن به طور متوسط 200 علامت غیر ضروری کسر شده که حدود 40 درصد از آن فقط علامت سکون می‌باشد، پاسخ دادند: شیوه علامت‌گذاری مرکز مبتنی بر سواد فارسی است و می‌دانیم که نو‌آموزان برای خواندن کلمات فارسی به این علامت نیازی ندارند و لذا حذف این علامت ضمن آنکه با شیوه سوادآموزی هماهنگ است، موجب خلوتی بسیار زیاد متن می‌شود.
جناب آقای حاجی‌شریف هم ضمن آنکه حذف علایم همراه صداهای کشیده را تأیید نمودند بیان کردند: با توجه به اینکه در مصاحف مقطع راهنمایی حروف ناخوانا نیز رنگی چاپ شده مشکل این حروف نیز تا حد زیادی حل شده است ولی عمده اختلاف در بحث ضبط‌المصحف بین سازمان دارالقرآن‌الکریم و مرکز طبع و نشر قرآن‌کریم بر سر حذف سکون است.
جناب آقای یاریگل در پایان این نشست به بیان اینکه شیوه مرکز لازم بود قبل از انتشار عمومی، مورد بررسی کارشناسان متعدد این فن قرار می‌گرفت، از چاپ گسترده مصاحف به این شیوه انتقاد کردند. ضمن آنکه ایشان فقدان معلمان مجرب را معضل اصلی آموزش قرآن دانستند.
جناب آقای سیف در پاسخ، از جلسات کارشناسی متعدد و نظرخواهی گسترده از معلمان خبر دادند و بیان کردند: از صحبت‌های آقایان مشخص است که در بسیاری از امور مثل حذف علایم همراه صداهای کشیده با مرکز موافق هستند و فقط در حذف سکون اختلاف‌نظر داریم. در تحقیقی که توسط سازمان دارالقرآن‌الکریم انجام شد، مشخص گردید شیوه مرکز بدون سکون از شیوه مرکز با علامت سکون موفق‌تر است، که این نتیجه نشانگر این است که حذف سکون نه تنها باعث صعوبت نشده بلکه موجب سهولت در قرائت قرآن شده است.
در پایان نشست آقایان سرابی و سیف آمادگی خود را برای برگزاری جلسات نقد و بررسی در مورد شیوه مرکز اعلام نمودند و از برگزار‌کنندگان این نشست تشکر نمودند.