در آیه282 سورۀ بقره، کلمۀ «دَین» به کار برده شده و نه قرض؛ زیرا قرض فقط در مبادلۀ دو چیز که مانند یکدیگرند، به کار می‌رود؛ مثل این‌که کسی چیزی را وام می‌گیرد که مانند آن را برگرداند؛ ولی دَین، هر گونه بدهکاری را ـ خواه از طریق قرض گرفتن باشد یا معاملات دیگر ـ شامل می‌شود؛ مانند اجاره و صلح و خرید و فروش که یکی از دو طرف، چیزی را به عهده بگیرد. از این آیه که طولانی‌ترین آیۀ قرآن است، هجده دستور در مورد مقررات داد و ستد مالی استفاده می‌گردد که به ترتیب در ادامه ذکر می‌شوند
1ـ هرگاه شخصی به دیگری قرض داد یا معامله‌ای انجام گردید و یکی از طرفین بدهکار شد، برای این‌که هیچ‌گونه اشتباه و ادعایی بعداً پیدا نشود، باید قرارداد با تمام خصوصیات آن نوشته شود.
2ـ برای این‌که جلب اطمینان شود و قرارداد از مداخلات احتمالی طرفین سالم بماند، نویسنده باید شخص سومی باشـد.
3ـ کاتب باید در نوشتن قرارداد، حق را در نظر بگیرد و عین واقع را بنویسد.
4ـ تنظیم‌کنندۀ سند که از احکام و شرایط معامله اطلاع دارد، به پاس این موهبتی که خدا به او داده است، نباید از نوشتن قرارداد شانه خالی کند؛ بلکه باید طرفین معامله را در این امر اجتماعی کمک کند.
5 ـ باید یکی از طرفین معامله، قرارداد را املا کند؛ یعنی بگوید تا کاتب بنویسد؛ اما کدام‌یک از طرفین؟ آیه می‌گوید: بدهکار؛ یعنی آن‌کس که حق بر گردن اوست.
6 ـ بدهکار به هنگام املا باید خدا را در نظر بگیرد و چیزی را فروگذار نکند و همه را بگوید تا کاتب بنویسد.
7ـ اگر بدهکار، سفیه (کسی که نمی‌تواند امور مالی خود را سر و سامان بخشد و ضرر و نفع خویش را تشخیص دهد)، ضعیف (کوتاه‌فکر و کم‌عقل و مجنون) و گنگ و لال بود، سرپرست او باید به جای او قرارداد را املا کند و تنظیم‌کنندۀ سند بنویسد.
8 ـ ولیّ و سرپرست باید در املا و اعتراف به بدهی، عدالت و منافع کسی را که سرپرست اوست، در نظر بگیرد و از انحراف از حق دوری جوید.
9ـ علاوه بر نوشتن، طرفین باید در قرارداد خود دو شاهد بگیرند.
10 و 11ـ این دو شاهد باید بالغ و مسلمان باشند.
12ـ یک مرد و دو زن نیز می‌توانند شاهد قرار گیرند.
13ـ شهود باید مورد اطمینان باشند.
14ـ در صورتی که شهود، دو مرد باشند، هر کدام می‌توانند مستقلاً شهادت بدهند؛ اما در صورتی که یک مرد و دو زن باشند، باید به اتفاق یکدیگر شهادت بدهند تا اگر یکی از آن دو زن به دلیل مسائل عاطفی تحت تأثیر قرار گرفت و در ادای شهادت اشتباهی کرد، دیگری یادآوری کند.
15ـ بدهی، کم باشد یا زیاد، باید آن را نوشت.
16ـ در صورتی که معامله کاملاً نقدی باشد، نوشتن قرارداد لازم نیست.
17ـ در معاملۀ نقدی گرچه تنظیم سند و نوشتن لازم نیست، باید شاهد گرفت.
18ـ هیچ‌گاه نباید نویسندۀ سند و همچنین شهود به‌خاطر رعایت حق و عدالت مورد آزار و اذیت قرار گیرند.
احکام دقیقی که در این آیه در مورد تنظیم سند برای معاملات ذکر شده، آن هم با ذکر جزئیات در تمام مراحل، بیانگر توجّه عمیقی است که قرآن به امور اقتصادی مسلمانان و نظم کار آنها دارد. این توجه ویژه قرآن به ثبت قراردادها در جامعۀ عقب‌مانده‌ای که سواد خواندن و نوشتن در آن بسیار کم و آورندۀ آن شخصی درس‌نخوانده بود، اهتمام این کتاب آسمانی به اصلاح نظام اقتصادی مسلمانان را به خوبی آشکار می‌کند.
* برگرفته از قرآن حکیم (عمومی) صفحه 48
